آنچه دندانپزشکان از رادیولوژی باید بدانند - عینک ارومیه

به گزارش عینک ارومیه، دندان ها استخوانی نیستند؛ بلکه از بافتهایی با درجه سختی متفاوت تشکیل شده اند. پوسیدگی دندان، بیماری عفونی قابل انتقالی است که طی آن باکتری ها فعالیت خود را در سطح دندان شروع و سپس در ساختمان آن پیشرفت می نمایند. باکتری ها با استفاده از مواد قندی، اسید فراوری می نمایند که این اسید به بافت سخت دندان ها

آنچه دندانپزشکان از رادیولوژی باید بدانند

دندان ها استخوانی نیستند؛ بلکه از بافتهایی با درجه سختی متفاوت تشکیل شده اند. پوسیدگی دندان، بیماری عفونی قابل انتقالی است که طی آن باکتری ها فعالیت خود را در سطح دندان شروع و سپس در ساختمان آن پیشرفت می نمایند. باکتری ها با استفاده از مواد قندی، اسید فراوری می نمایند که این اسید به بافت سخت دندان ها آسیب می رساند. پوسیدگی از دندانی به دندان دیگر سرایت می نماید؛ لذا دندانپزشک برای تشخیص مقدار پوسیدگی دندان و مسائل موجود در کانال و عصب دندان، احتیاج از طریق ای به نام دستگاه رادیوگرافی دندان دارد. عکسبرداری از دندان با اشعه ایکس علاوه بر تشخیص پوسیدگی دندان، می تواند کاربردهایی در پیش گیری خطر قریب الوقوع حمله قلبی هم داشته باشد. با مشاهده عکس های رادیولوژی دندان، می توان از آهکی شدن سرخرگ خون رسان مغز مطلع شد. آهکی شدن سرخرگ در بروز حمله قلبی و سکته نقش دارد. رسوب کلسیم در دیواره داخلی سرخرگ هایی که خون را به مغز می رسانند، ممکن است نشانه سکته ای قریب الوقوع باشد. این کاربردی تازه از رادیوگرافی دندان است. دستگاه رادیوگرافی دندانی به منظور تصویربرداری از ساختمان دندانها، آناتومی دندان ها و مسائل دندانی بزرگسالان و بچه ها در برنامه های ارتودنسی و تشخیصی استفاده می گردد.

ساختار فیزیکی - مکانیکی دستگاه:

با این دستگاه سه نوع تصویربرداری قابل انجام است: رادیوگرافی داخل دهانی، پانورامیک و سفالومتریک.

1- در رادیوگرافی داخل دهانی جهت تصویربرداری بایت وینگ، پری اپیکال و اکلوزال، فیلم داخل دهان بیمار قرار می گیرد و تصاویر رادیوگرافی بایت وینگ، تاج و یک سوم فوقانی ریشه دندانهای فوقانی و تحتانی را نشان می دهد.

در رادیوگرافی پری اپیکال، کل ساختار دندان، شامل ریشه روی یک فیلم و آرواره های ماندیبولار و ماگزیلاری روی فیلم های جداگانه ای تصویر می گردد. تصاویر رادیوگرافی اکلوزال، سطح دندانهای آلیمای کوچک و بزرگ را نشان می دهد.

2- در رادیوگرافی پانورامیک؛ تصاویر ناحیه ماگزیلوفاسیال با استفاده از پرتوگردان و کاست فیلم خارجی به دست می آید؛ سپس قوس دندانی در یک تصویر منفرد، به صورت شکل بیضوی نشان داده می گردد. یونیت های پانورامیک، علاوه بر تهیه تصاویر رادیوگرافی لوکالیزه از ساختار دندانی، جهت تصویر برداری از مفصل، سینوسهای ماگزیلاری و استخوان بندی صورت برای یاری به تشخیص بیماری Tmj، ترومای صورت و پاتولوژی سینوسی به کار می رود.

3- رادیوگرافی سفالومتریک یا نمای جمجمه، جهت بدست آوردن تصاویری از کل جمجمه یا ناحیه مورد نظر به کار می رود. مطالعات سفالومتریک جهت ارزیابی رشد و معین پلان های درمانی ارتودنتیک یا پروتزها به کار می رود. بعضی از یونیت های پانورامیک و سفالومتریک می توانند توموگرافی متقاطع، جهت تهیه تصاویر عرضی چند لایه از آرواره های ماگزیلاری و ماندیبولار را انجام دهند. این تکنیک که سابق، تنها کاربرد توموگرافی رایانه ای یا توموگرافی خطی امکان پذیر بود (مقایسه محصولات با اسم اسکنرها، توموگرافی رایانه ای، سیستم های مجهز به تخت رادیوگرافی (رتوگرافی) جهت برنامه ریزی پیوند و هم ارزیابی بیماران قبل و بعد از عمل جراحی مفید است.

تخت های رادیوگرافی:

تخت های رادیوگرافی در طرح های مختلف ساخته می شوند که می توانند بوکی داشته یا نداشته باشند. تمام تخت های بوکی رادیولوژی، زیر سطح رویی یک قسمت برای تعبیه شدن بوکی دارند. هر بوکی شامل محلی برای قرار گرفتن کاست و محلی در روی کاست برای قرار گرفتن گرید هستند. این وسیله، مؤثرترین راه جهت حذف پرتوهای ثانویه ناشی از میدان های بزرگ رادیوگرافی محسوب می گردد. هر بوکی شامل گرید و کاست است. این بوکی می تواند به بالا و پایین بودن تخت حرکت کند. طرح دیگری که در تخت های رادیوگرافی وجود دارد، تخت هایی با رویه شناور است. بعضی از تخت ها می توانند از شرایط افقی تغییر حالت بدهند که بیمار به شرایط ایستاده قرار می گیرد و یا سر بیمار پایین تر خواهد بود. بعضی از تخت ها، با نام تخت های بالا و پایین در بازار وجود دارند که به بیمار یاری می نمایند که به بالا و پایین حرکت داده گردد. تخت های شناور می توانند چهارپایه باشند یا اینکه ستون یک پایه داشته باشند. سطح روی تخت، مهمترین قسمت تخت است، به این دلیل که کاست در زیر آن قرار می گیرد. تخت باید از جنس رادیولوسنت و نازک بوده تا اشعه به راحتی از آن عبور کند، بعلاوه باید سخت و مقاوم باشد و بعد از گذشت زمان بر اثر فشار وزن بیمار، فرورفتگی در سطح آن پیش نیاید؛ ضمناً سطح تخت باید صاف بوده تا مایعات بدن یا مایع کنتراست در قسمتی از آن تجمع نکند. حاشیه رویه تخت از جنس آلومینیوم است تا اشعه را جذب نکند. این حاشیه باید ریلی باشد تا برای نصب پایه سوم و کمپرس مسئله ای پیش نیاید. تخت های بوکی شناور به دلیل توانایی حرکت باید ترمز داشته باشند.

ویژگی های عمومی تخت عبارتند از:

1- قابلیت حرکت چرخش تخت.

2- قابلیت حرکت رویه تخت.

3- مجهز بودن به سریوگراف.

4- مجهر بودن به بوکی.

5- مجهز بودن تیوب زیر تخت به کلیماتور نوع اتوماتیک.

6- رویه تخت دارای ضریب جذب اشعه خیلی کم باشد.

عملکرد دستگاه:

یونیت های رادیوگرافی داخل دهانی، پانورامیک و سفالومتریک از یک ژنراتور اشعه X، تیوب مولد اشعه X، لوکالیزاتور، تایمرویک پانل کنترل تشکیل می گردد. ترکیب این اجزاء بستگی به نوع رادیوگرافی و نوع ژنراتور اشعه X فرق دارد. برحسب مدل، گستره کیلووات در یونیت های اشعه X دندانپزشکی بین 50 تا 100 کیلووات و شدت جریان بین 5 تا 20 میلی آمپر می تواند تغییر کند. بعضی یونیت ها حالتی را ارایه می نمایند (به اسم مثال 10MA و 70KV) و بعضی دیگر گستره ای از حالات قبل انتخاب KV و MA را تأمین می نماید. ژنراتورهای اشعه X بر حسب شکل موج KV طبقه بندی می شوند. ژنراتورهای اشعه X دندانپزشکی، اغلب ژنراتورهای نیم موج با برق AC و خود یکسوشونده هستند؛ اما امروزه بعضی فراورینمایندگان ژنراتورهای فرکانس بالا یا مولتی پلاس و ژنراتورهایی با ولتاژ ثابت ارایه می نمایند. در یونیت هایی که ژنراتورهای ولتاژ ثابت و فرکانس بالا دارند، اغلب ژنراتور اشعه X به مقدار ای کوچک است که بتواند با تیوب مولد اشعه انجام گردد. بسیاری از یونیت های رادیوگرافی دندان دارای ژنراتورهای اشعه X کنترل شونده از طریق ریزپردازنده هستند که عملکردهای ویژه ای را به صورت اتوماتیک کنترل می نماید. به اسم مثال، نوسان های ولتاژ خط قابل جبران بوده و به طور اتوماتیک از طریق کامپیوتر جبران می شوند؛ به علاوه، ژنراتورهای قسمت کنترل ریزپردازنده ها، اغلب دارای خطایاب های داخلی هستند که سبب می شوند در صورت بد عمل کردن هر قسمت به نشانه خطا روی کنسول ظاهر گردد. بیشتر تیوب های اشعه X به کار رفته در یونیت های رادیوگرافی دارای آندهای با ظرفیت گرمایی از 7000 تا 50000 واحد گرمایی هستند. یونیتی که برای توموگرافی فکی - صورتی (دنتوماگزیلوفاسیال) طراحی شده است از یک تیوب آند دوار با ظرفیت گرمایی 300000Hu استفاده می نماید. مقدار نقطه کانونی از 0/3mm از یونیت هایی با آند دوار تا 1mm در یونیت های دارای آند ایستا گسترده است. در یونیت های داخل دهانی، SID بطور تقریبی 200 تا 40 میلی متر، قابل تنظیم است. در یونیت های پانورامیک اغلب یک SID ارایه می گردد. در انواع با قابلیت های دوگانه پانورامیک و سفالومتریک SID حدود 1600mm قابل تنظیم است. در یونیت های داخل دهانی تیوب مواد اشعه X دارای لوکالیزاتور استوانه ای و یا مخروطی جهت محدود کردن و شکل دادن به پرتو X و کاهش تشعشع پراکنده هستند. در بعضی نمونه ها، مخروط بلند دیگری جهت محدود سازی پرتو، برای افزایش SID وکاهش بیشتر دوز اشعه دریافتی بیمار وجود دارد. تیوب اغلب، روی بازوی تاشونده ای که با زوایای مختلف حالت می گیرد سوار می گردد. این بازو می تواند روی دیوار یا سقف نصب گردد یا به یک ستون محکم شده به زمین اتصال یابد و یا روی پایه چرخ دار حرکت کند. در یونیت های پانورامیک و سفالومتریک، کاست مسطح بیرونی فیلم و تیوب اشعه X همراه با یک دیافراگم شکافدار، به صورت بازویی C شکل طراحی می شوند و سر بیمار در فاصله کاست و تیوب اشعه X قرار می گیرد. در رادیوگرافی پانورامیک، کاست بیرونی تیوب مولد اشعه X، دور سر بیمار که از طریق یک نگهدارنده متصل به یونیت، ثابت نگهداشته شده، حرکت می نمایند. در رادیوگرافی سفالومتریک، SID افزایش یافته و سر بیمار و بازوی C شکل به هنگام تابش اشعه X در شرایط ویژه ای حفظ می شوند. در رادیوگرافی بایت وینگ، داخل دهانی، ضمائم پلاستیکی معین نماینده موقعیت که از یک نگهدارنده فیلم، biteplate و نشانگرهای میله ای یا حلقه ای تشکیل شده اند، می تواند جهت یاری به اپراتور برای هم راستا ساختن پرتو اشعه X و فیلم به کار فرایند. در رادیوگرافی پانورامیک، کیفیت تصویر به استقرار دقیق بیمار بستگی دارد.

لذا بسیاری از یونیت های پانورامیک، دارای سیستم های تمام موتوری یا تمام اتوماتیک، با هم راستایی دو یا سه گانه پرتو است.

نگهدارنده سر، تکیه گاه چانه، بلوک های گاز زدنی و یا پشتیبانی های بینی، جهت ثابت ساختن سر بیمار به کار می فرایند. به علاوه، بعضی سیستم های شرایط دهنده به سیستم نمایش دیجیتالی نقطه کانونی و هم حرکت های اتوماتیک از پیش برنامه ریزی شده جهت بهینه سازی شرایط مناسب تصویربرداری، مجهز هستند. جهت رادیوگرافی داخل دهانی، از فیلم دولایه با پشتوانه ای از فویل مسی (جهت کاهش دوز جذبی بیمار) استفاده می گردد.

منبع: ماهنامه پزشک امروز، شماره 129.. .

منبع: راسخون